Her yıl olduğu gibi bu yaz da sosyal medyada patlama yapan deniz, kum, güneş fotoğraflarını gördükçe; “Aahhhh ben daha gidemedim” diye iç geçirsem de pilajcılık kültürüne dem vurmadan edemedim.
 
İnsanoğlu varoluştan beri plajcıymış izlenimi yaratsa da antik çağda deniz kültürünün eğlence kısmı ile ilgili çok net bir belge bulunmamaktadır. Hatta denizin hadi kızlar alın havluları da sahilde döne döne güneşlenelim amaçlı kullanıldığını da hiç sanmıyorum. Şimdi sosyal medyada denk gelen olmuştur, Villa Romana del Casale’de yer alan bikinili kızları tasvir eden mozaik ne peki diyen olabilir. Onlar spor yapıyorlar şimdiki bikini mantığımızla pek uyuşmuyor baştan belirtmek istedim. Yani demem o ki şimdi turizm amaçlı gezdiğimiz koca koca antik kentlerin plajları o dönemde görmediği plajcılık kültürünü görüyor olabilir. 

Ama yüzme kültürü başka! Ne kadar övsek az. İnsanoğlunun varoluş sürecinde büyük önem teşkil etmiştir. Savunma, ulaşım veya ihtiyaçlarını gidermek için deniz, nehir, göl, dere gibi yerlerde kendiliğinden gelişmiş önemli bir ihtiyaçtır.

Hemen hemen 100.000 yıl önce İtalya’da yaşayan Neandertallerin alet yapımında kullandıkları istiridye kabuklarını toplayabilmek için  3-4 metre daldıkları antropometrik veriler sayesinde bilinmektedir. Sahra Çölü’ndeki Gilf Kebir Bölgesi Yüzücü Mağarasında yer alan MÖ. 6100-4800yıllara tarihlenen kaya resimlerinde bilinen ilk yüzücü figürlerine rastlanmaktadır. MÖ. 1114- 859 yılına tarihlenen Asur kabartmalarında nehirde su altında kalmasını sağlayacak hava tulumu ile yüzücü tasvirleri yer almaktadır.  Mısır, Hitit, Yunan ve Roma kabartmalarında ve resimlerinde de insanlar yüzerken tasvir edilmiştir. Ama hepsi yüzme sporu, ya da avlanma gereksinimi ile ilgili tasvirlerdir. 



Yüzmenin sosyalleşme kısmı en azında ülkemiz için son dönem Osmanlıya dayanmaktadır. Plaj kültürünün öncüsü deniz hamamlarının Osmanlı deniz kültüründe büyük rol oynadığı ve halka denize girme alışkanlığını kazandırdığı aşikardır. 17.yy da Evliya Çelebi Eyüp ve Langa’da Derya Hamamları olduğundan bahsetmiştir. 19 ve 20.yy’da İstanbul’da boğaz boyunca çok sayıda deniz hamamı bulunduğu bilinmektedir. Deniz hamamları, benim tabirimle “plajcılık” kültürünün temeli olan dört tarafı kapalı, deniz üzerine kurulu ahşap yapılardır. Umumi ve hususi olmak üzere iki tipe ayrılan deniz hamamlarından Umumi deniz hamamları, mevsimlik kurulup kaldırılan halka açık işletmelerdir.  



Diğer hususi deniz hamamları ise yalıların önünde yalı sahiplerine özel ahşap yapılardır. Umumi olanlar estetik kaygısından uzak daha çok kullanım amaçlı yapılarken hususi deniz hamamları estetik özenli yapılardır. Birbirlerine belli mesafede inşa edilen bu ahşap yapıların dışarıdan görünmemesi büyük önem taşıdığı için denizden iskele ile ulaşılan bu yüzme alanları ahşap kazıklar ile denizin içine oluşturulup üzerleri branda ile kapatılarak içerisinin görünmesi önlenmiştir. Duvarlarında yüzmeye yardımcı ip halatların yer aldığı bilinmektedir. Çevresinde dinlenme yerleri, büfe, tuvaletler bulunan, cankurtaran zaruriyeti olan deniz hamamları Tersane-i Amire tarafından belirlenip denetlenirken bazı kıyafet zorunluklarına da sahiptir. Erkekler diz örten peştamal, kadınlar diz altına gelen denizlik giyerek bu alanları kullanabilmişlerdir. Kadınlar ve erkekler olarak ayrı ayrı inşa edilen yapılar çeşitli illerde 1970’li yıllara kadar faaliyet göstermiştir.

1829 tarihli bir belgede Mütesellim Tahir Paşa’nın izni ile İzmir’de çok sayıda deniz hamamının inşa edildiği yazmaktadır. Bu yapılar İzmir'deki hastaneye gelir sağlamak üzere Hariciye eski kâtibi Emin Efendi tarafından inşa ettirilmiş, fakat uzun süredir işletilen deniz hamamları Redif Miralayı Hacı Reşid Bey'in emriyle yıktırılmış iskeleleri korunmuştur. İzmir’in çeşitli yerlerinde deniz hamamları yer almıştır. Bu hamamların 20 yıldan fazla bir süre faaliyet gösterdiği bilinmektedir. 1930-1970 yılları arasında kamuya açık hizmet vermiş İnciraltı, Alsancak, Göztepe ve Karşıyaka deniz banyolarının bu yapıların uzantısı olma ihtimali yüksektir.  Ama İzmirliyiz ya, bize gevreğe simit dedirtememişler banyoya hamam mı dedirtecekler? Hiç işte. Şaka bir yana günümüz plaj kültürünün temeli olan bu yapılar, ah keşke kalsaydı elbette demeyeceğiz. Bu nüfus yoğunluğunda ve sıcakta insanları 20x30m ahşap nemli kapalı alanlara sığdırmak zor olsa da dönemi için önemli bir adım olan, yüzme kültürünün sosyalleşmesinde büyük rol oynayan bu yapılar hakkında birkaç söz etmek, olduğu dönemi ve bu emektar yapıları yâd etmek istedim. Kim bilir ne sıcaklar gördüler nasıl dostluklara ne sohbetlere tanıklık ettiler. O zaman hepinize bol yüzmeli, eğlenceli, plajcı bir yaz dilerim.